2 yaş  çocuk gelişiminin önemli bir dönüm noktasıdır. Çocuklar bu yaşta bağımsızlığa doğru yelken açarlar, Kişi olmak adına çeşitli davranış kalıpları geliştirirler. Bu yaşlarda bezden ayrılmak, odayı ayırmak. memeden ayrılmak gibi eski alışkanlıkların bırakıldığı, belki de annenin işe başladığı, çocuğun yuvaya başladığı, ikinci bir kardeşin gelmesi planlandığı bir çok değişim bu sıralara rastlar. Ebeveynler bu dönemde kendileri ve çocukları için dengede kalmak, tüm bu değişimlere beraberce ayak uydurmak için çaba sarfederler.

Evveet artık büyüdü mü ne? Huzursuz sesi, yumrukları, ayaklarını yere vurması, şımarıkça ağlaması sıklaştı mı? Artık onun duygusal iniş çıkışlarını çok da fazla takip etmenize gerek kalmadı. İlk mızırdanışında ya da somurtmasında koşup onu sakinleştirmenize gerek kalmadı. Küçük Elma’nın duygularını ifade etmesi oldukça sağlıklı bir davranış. Hayatta mutsuzlukların da olabileceğini bilmesi gerek. Her sorunlu durumda koşup onun yerine sorunu sizin çözmeniz, onun kendi duyguları ile baş etmesini zorlaştırır. Mutsuz olmanın yanlış olduğunu düşünmesine fırsat vermeyin. Bırakın zaman zaman öfkesi ile, zaman zaman mutsuzluğu ile kendisi baş etsin ve bu duyguların da olabileceğini öğrensin. Siz sadece bu duyguları adlandırarak öğrenmesini ve onu anladığınızı ifade ederek, yanında olduğunuzu, onu sevdiğinizi, öfkeli, kızgın olsa da onu kabullendiğinizi gösterebilirsiniz. Ona sakinleşmesi için önerilerde bulunabilirsiniz. “Evet, arkadaşın oyuncağını vermediği için ona kızgınsın. Anlıyorum. Ben de beğendiğim bir kitap bana verilmediğinde üzülüyorum. Ağlamak istiyorsan ağlayabilirsin. Dilersen bir yastığı yumruklayabilir veya ayaklarını yere vurabilirsin. Ben yanındayım. Sakinleştiğin zaman konuşabiliriz.” Bu ruh hali sizi bunaltmasın. Aslında o sadece sizin sabrınızı deniyor, duyguları anlamaya çalışıyor. Rahat olun bu da geçecek. Bu iniş çıkışlar, bu göz yaşları çocuğunuzun mutsuz olduğu anlamını taşımıyor. Yaşının gereği tepkilerinizi ölçüyor, kendi duyguları ile baş etmeyi öğreniyor.

Artık daha rahat hareket ediyor, daha kolay hayatla baş ediyor olmaları onları biraz daha rahatlatır. Konuştukları daha kolay anlaşılır. Hatta bu dönemde artık sizinle arkadaş olmaya başlarlar. Sizi eğlendirirler. Artık merakları biraz dinmiş kuralları öğrenmiş olduklarından eskisi kadar hareketli olmazlar. Her ne kadar sınırları öğrenmek için sizin limitlerinizi zorlasalar da onlar sizin tarafınızdan takdir edilmek isterler. İyi çocuk olmak, yardım etmek isterler. Sizin kararlı tutumunuz, tutarlı cevaplarınız, günlük rutinleriniz sayesinde ve sınırlarınızı öğrendikçe, onun için de, sizin için de hayat kolaylaşır. Ebeveynlerine güvenen, sınırları iyi belirlenmiş çocuklar daha işbirlikçi olurlar.

Kaba motor hareketleri iyice gelişmiş, yürümede ustalaşmışlardır. Artık daha az düşerler. Koşmayı başarırlar ve bunu denemekten zevk alırlar. Merdivenden tek adımlarla çıkabilir ve inebilirler. Kaldırım kenarı gibi ince yerlerde yürüyerek denge sağlamaya, yürürken engel atlamak gibi daha zor hareketleri denemeye, yerinde zıplamaya, kendi boyundan büyük şeyleri taşımaya, 3 tekerlekli bisiklete binmeye, hatta 1-2 saniye tek ayak üzerinde durmaya çalışırlar. Yapabileceklerinin sınırlarını zorlar, bedenlerinin becerilerini saptamaya çalışırlar. Bunları yaptıkça başarılarından gurur duyarlar, takdir beklerler. Bu kendilerince zor denemeleri yaparken siz oralardaysanız, sizden güç alarak daha güvenle deneyebilir ve yapabileceklerinin sınırlarını zorlayıp, güçlerinin sınırlarını keşfetmeye çalışırlar.  Yavaş yavaş giysilerini çıkarmayı, hatta giymeyi denemeye başlarlar.

İnce motor hareketleri de gelişmiştir. 5-7 küpten kule, 3-5 parçalı boz-yapları yaparlar. Kitabın sayfalarını teker teker çevirebilir, kalem tutabilir, daireler ve düz çizgiler bulunan karalamalar yapabilirler. Büyük kağıt parçalarına veya geniş yüzeylere yazıp çizmeyi tercih ederler. Duvara ya da masa yüzeyine yapışan rulo kağıtlar sizlerin de tercihi olabilir. Çizmek istediği duvar veya masa bu kağıt ile kaplanabilir. Oyuncakları sarıp sarmalamayı, oyun hamurlarını kesip parçalamayı severler. Bu yaşta oyun hamuru küçük el kaslarını geliştirici güzel bir oyundur.

2 yaş civarı çocuğunuz konuşmaya başlamıştır. Artık kelimeleri yan yana getirerek 2-3 kelimeli cümleler yapabilirler. 40-50 kelime söyleyebilirler. Bazı çocuklar 200 kelime bile söyleyebilirler ama unutmayın ki her çocuğun gelişimi farklıdır. Bu yaşta söylenen kelimeleri tekrar eder, adı söylenen nesneyi, resmi gösterebilirler. Konuşmaları daha anlaşılır olmuştur. Sizinle 2-3 cümlelik diyaloglar yapabilirler. Kendisi olma duygusu, benlik hissiyatı gelişmeye başlar. Size bol bol kendisinden bahseder. Sevdikleri, sevmedikleri, sahip oldukları, ne yaptığı ana konularıdır. Her zaman ne dediğini anlamasanız da önemli değildir. O sadece konuşmak istemektedir ve siz de onu dinleyerek yeterli tatmini sağlamaktasınız. Bu dönemde “Bu ne” sorularının yerini “Niye” soruları alır. Bazen gerçekten sebebi merak etmiştir ama çoğu kere uzun ve açıklayıcı bir cevap almak hoşuna gitmektedir. Tüm sorularını cevaplayın, sakin olun. Siz de bir “niye” sorusu ile cevap verebilirsiniz.  Çoğu şeyi anlarlar. Hatta sizin söylediklerinizden fazlasını anlayabilir, verdiğiniz 2-3 aşamalı komutları uygulayabilirler. Başkaları ile sohbet ederken kısa bir süre sizi dinleyebilirler ancak bir süre sonra ilgisini kaybedip, dikkatinizi çekmek için söylenmeye başlarlar. Vücut bölümlerinin birçoğunu gösterebilir, renkleri yavaş yavaş öğrenebilirler. Büyük/küçük, altında/üstünde, ince/kalın gibi zıt kavramlar gelişmeye başlar. Basit hikayeleri sonuna kadar dinlemeye, hafızalarındaki bir olayı basitçe anlatmaya başlarlar. Şarkılara eşlik edebilirler. Konuşma becerileri de çok geniş normallere sahiptir ve çok faktörlüdür. O nedenle çocuğunuzda biraz gerilik fark ederseniz doktorunuza danışın ama telaş etmeyin. İki lisanı birlikte öğrenen çocuklar dil gelişiminde genellikle geri kalırlar. Ama her ne olursa olsun 2 yaşında çocukların 10-15 kelime söylemelerini bekleriz.

Kişisel sosyal gelişime bakacak olursak bu yaşta duygular ve dil gelişimine paralel olarak düşünme de gelişir. Renkleri, şekilleri, cisimleri öğrenir, zıt anlamlar ve zaman hakkında algılar gelişmeye başlar. Gece/gündüz, büyük/küçük gibi kavramları anlamaya başlar. Cisimleri gruplamaya başlar. Kırmızılar buraya, maviler diğer tarafa, veya Legolar buraya, toplar diğer tarafa… Bazı şeylerin  benzerliklerini anlamaya başlar. Elma /kırmızı, elma/daire pencere/kare

Dikkat süreleri kısıtlıdır. Uzun süre aynı şey ile meşgul olmak istemezler. Ebeveyne olan bağlılık azalmıştır. Onların yanından uzaklaşması güvenli bir ortam sağlanmışsa çocukları üzmez. Gitseler bile tekrar döneceklerini bilirler. Kendilerini güvende hissederlerse diğer çocuklarla veya erişkinlerle sevgi dolu ilişkiler kurabilirler. Diğer çocuklarla aynı ortamda oynamayı severler ama birlikte oyun kurmazlar, paylaşmayı bilmezler. Bazen beraberce güzel oynasalar da bazen kavgalı gürültülü olabilir. Bu dönemde çok parçalı oyuncaklar vererek birlikte oynamalarını teşvik etmek gerekir. Çok fazla müdahale etmeden yanlarında olmalı, paylaşarak sevgi dolu oyunlara yönlendirmeli ve gereğinde birbirlerine zarar vermelerini engellemelisiniz. Bu yaşta taklit oyunları ön plandadır. Bebekleri beslemek, uyutmak, araba kullanmak, temizlik tamir işlerini taklit etmek başlıca oyunlardır.  Onlara normal hayatta sizi taklit edebilecekleri türden oyuncaklar alabilirsiniz.

Bu dönemde hareketlerinize dikkat etmelisiniz. Çünkü Elmanız sizi taklit etmekte ve tüm davranışlarınızı kopyalamaktadır. Siz elinizde bütün gün telefonunuzla oynuyorsanız onun ekrandan uzak kalmasını beklemeyin. Siz süt sevmiyorsanız süt içmesini beklemeyin. Evde yemek seçen bir ebeveyn varsa onun her şeyi yemesini beklemeyin.

Rutinlere bağlıdırlar. Her gün uyguladıkları şeyleri yapmak isterler. “Yemekten sonra ne yapıyoruz?” “Dişlerimizi fırçalayıp ellerimizi yıkıyoruz.” Bir gün siz unutsanız onlar sizi lavaboya yönlendirirler. Hatta kendi kendilerine kuralları tekrar ettiklerini duyabilirsiniz: Prizin yanına giderek elini uzatır gibi yapıp: “Prizlere dokunulmaz” diyebilirler. Başardıkları şeylerle gururlanırlar ve daha zor şeyleri denemeye çalışırlar. Tabii zaman zaman hayal kırıklığına uğrayıp feryat figan şikâyet etmeleri mümkündür.

Bu yaşta daha önce korkmadıkları şeylerden korkmaya başlayabilirler. Daha önce onu etkilememiş elektrik süpürgesinden, ezan sesinden, gök gürültüsünden, karanlıktan korkar olabilirler. Bu konuyu fazla abartmadan ona sarılmak, güven vermek, “Evet seni anlıyorum korkuyorsun. Bu basit bir ses ve korkmak gerekmez, korkma, anne seni korur” diyebilirsiniz.  Korku bittiği halde konu tekrar çocuğu meşgul edebilir. O zaman sakin kelimelerle güven vermeye devam edebilirsiniz. Konuyu açıklayıp korkulacak bir şey olmadığını anlatabilirsiniz. Ama en önemlisi onu koruyacağınızdan emin olmasıdır. Ona bu güveni verin.

Bu yaşlarda anne ve çocuk her ikisi de hazırsa anne sütü kesilebilir. Dünya sağlık örgütü en az 2 yıl anne sütüne devam etmeyi önermektedir.  2 yaşa kadar bebek anne sütü bağımlılığıdan yavaş yavaş kurtulmuş, anne sütünü ara öğün takviyesi gibi alıyor olması beklenir. Sakinleşmek için, duygusal doyum için memeye saldıran çocukları memeden kesmek zor olacaktır. Eğer küçük Elma’yı memeden ayırmaya hazırsanız, onun da hazır olduğunu düşünüyorsanız, en zorlanacağınız öğünü en sona bırakarak, en kolaydan başlayıp yavaş yavaş öğün sayısını ve emme süresini azaltmaya başlayabilirsiniz.

Bu yaşlarda uykular düzene girmiştir. Gece boyunca kesintisiz uykular vardır. Bu yaştan sonra gece emmesine ihtiyaç yoktur. Artık küçük Elmanın odasını ayırabilir, büyük yatağa geçirebilirsiniz. Parmaklıklı yataklar onun için uygun değildir. Her yere tırmanabilen, atlayabilen minnoş her boydaki parmaklığı aşabilir ve bu onun için tehlike yaratır. En ideali yere yakın, uyurken yuvarlanıp düşmesini engelleyecek kadar kısa kenarlıklar, kendisi yataktan çıkıp inebileceği düzende bir karyoladır. Hatta daha da iyisi yer yatağıdır. Bu durumda unutmayın ki küçük Elma gece uyanabilir ve evde serbest dolaşabilir durumdadır. Güvenliği açısından evde tedbirler alınmış, güvenli bir alanda kapılar kapatılarak evin banyo, mutfak gibi tehlikeli alanlarına gitmesi engellenmiş olmalıdır. Yer yatağının şık olanı Montesori yatakları kullanışlıdır ama tepesinde pek fazla değişik şey asılı olursa onlara takılıp, uykularının kaçması muhtemeldir. Çocuğun uyku odası mümkün olduğunca sade olmalıdır.

2 yaş tuvalet terbiyesi için de uygun zamandır. Çocuklar 1.5-3 yaş arası bezden kurtulurlar. Bu konuda yakın aile bireyleri ve çocuk hazır olmalı ve bir kez bez çıkarıldıktan sonra başarısız olup tekrar takılmamalıdır. O nedenle zamanlamayı iyi ayarlamak gerekir. Tuvalet konusunda çalışmaya başlamadan önce:

  • Küçük Elma kendi kendine pantolonunu, kilotunu çıkarabilmeli,
  • Kendisi oturup çişini kakasını yapabileceği bir düzen sağlanmış olmalı (bir oturak veya klozete takılan kendisinin tek başına çıkıp oturabileceği bir düzen),
  • Ona bir süredir konu hakkında konuşulup, kendisinin de bezini çıkaracağı, büyükler gibi tuvalete yapacağı anlatılmış olmalı, hatta daha büyük çocukları, ebeveynlerini görüp izlemiş olması gereklidir.
  • Çocuk, bezi çıkarmak için hazır olmalıdır. Yaptıktan sonra bile olsa yaptığının farkında olması, yaparken çömelmek, saklanmak gibi özel davranışlar göstermesi, yaptıktan sonra haber vermesi onun hazır olduğunu gösterir.
  • Bu sırada zaman zaman altına kaçırması, giysilerini, yerleri kirletmesi mümkündür. Sizin de sabırla temizleyecek, sinirlenmeden ona yardımcı olabilecek iyi bir zamanınız olmalıdır. Tüm bunları göze alarak tam hazır olduğunuz dönemde çocuğunuzla konuşarak bezi çıkarabilirsiniz.

Biz evde torunlara veya muayenehanede Elmalarıma hem erişkin için, hem de çocuk için olabilen çift kapaklı klozet kapağı kullanıyoruz. Çocuklar için ayrıca tuvalet önüne koymak için bir basamak temin ediyoruz.  çocuklar klozet üzerine oturduklarında ayakları sarkmamalı, hatta alaturka tuvalete oturur pozisyonda, sanki çömelir gibi oturabilmelidir. Bu pozisyonda boşaltım daha kolay ve fizyolojiktir. Daha sonra o basamak el yıkamak üzere lavaboya çıkmak için de gerekecektir.

24 Aylık Elmanız

  • Yürümede ustalaşmıştır, merdiven çıkıp inebilir,
  • 5-7 küpten kule yapabilir,
  • 40-200 kelime söyleyebilir, 2-3 kelimeli cümleler yapabilir,
  • Vücut kısımlarını gösterebilir,
  • Çatal kaşık kullanabilir, bardaktan su içebilir.
  • Ellerini yıkayabilir,
  • Duyguları ile baş etmeyi öğrenir.

24 Aylık Elmanın Beslenmesi

Artık aile sofrasında ev yemekleri yemektedir. 3 ana öğün ve 1-2 ara öğün yemelidir. Çatal kaşık kullanabilir. Bardaktan su içebilir. Pişen her yemeği yiyebilir.

  • Et grubundan bir tür (dana, koyun, tavuk, balık, av etleri….)
  • Süt grubundan bir yiyecek (süt, peynir, yoğurt, ….)
  • Meyve ve sebzeler,
  • Tahıl grubundan bir ürün (buğday, pirinç, ekmek, şehriye, un, bulgur, makarna vs… ) yemelidir.

Bir günlük menüde:

  • 2 porsiyon et grubu (1 porsiyon= ¼ fincan kuru fasulye veya nohut= 1 yumurta=1köfte kadar kıyma veya tavuk eti veya balık eti)
  • 1-2 porsiyon süt ürünü ( 1 porsiyon= 1 bardak süt, veya 1/2 bardak yoğurt, veya 1 kibrit kutusu peynir)
  • 1 fincan meyve (küçük meyveler veya küçük doğranmış meyveler, kuru veya donmuş meyveler)
  • 1 fincan sebze (küçük doğranmış, pişmiş)
  • 3 porsiyon tahıl (1 porsiyon= 1 ince dilim ekmek= yarım bardak pilav veya makarna)

Çocuğunuz her zaman bu düzene uymak istemeyebilir. Sevdiği ve sevmediği yiyecekler olabilir. Seçtiği birkaç yiyecek olabilir ve ısrarla onları yemek isteyebilir. Onunla yemek konusunda zıtlaşmayın. Bu çocuğunuzun sizinle daha fazla inatlaşmasına sebep olur. Her zaman kaybeden siz olursunuz. Yemek yedirmekte zorlanıyorsanız:

  • Yemekten önce koşup oynamasına, temiz hava almasına çalışın. Bu onun iştahını açacaktır.
  • Mümkün olduğunca onunla aynı sofraya oturup beraber yemek yiyin. Sizi kopyalamaya çalışacak, sizin yediklerinizi yemek isteyecektir.
  • Pozitif kalın. Ona yemeğin çok lezzetli olduğunu, yemekten hoşlandığınızı söyleyin. Sizin yemek konusundaki pozitif düşünceleriniz küçük Elmanızı etkileyecektir. O yediğinde ne kadar mutlu olduğunuzu belli edin. Sizi mutlu etmek için yemeyi tercih edebilir.
  • Yemek zamanları keyifli güzel zaman geçirilen saatler olmalıdır. Onu zorlamak, sıkıştırmak cezalandırmak yemek zamanlarının çocuğun kafasında kötü zamanlar olarak kodlar ve çocuk sofraya oturmak istemez.
  • Başka çocuklarla beraber yemek yemesi onu pozitif etkiler. Diğer çocukları taklit eder. Onlarla sofrada iyi zaman geçirmesi yemek saatlerinde mutlu olmasına neden olur.
  • Sofrada eğlenceli şeylerden bahsederek keyifli sohbetler yapmak, yemek sırasında sıkılmasını engellemek, masada iyi zaman geçirmesine neden olur.
  • Kendisi kolay yiyebileceği, eli ile tutabileceği yemekler sunmak çocuğun işini kolaylaştırır. Sigara böreği, dürüm, mücver gibi… (Her sebze bu şekillerde sunulabilir. Mesela bamyalı sigara böreği, fasulyeli mücver gibi…)
  • Döküp saçmasına, kendisini kirletmesine izin vermek gerekir. Unutmayın hala dokunmak, sıkmak, ezmek gibi hareketleri ve bu hareketlerin hissettirdikleri duyguları öğrenmeye çalışıyor.
  • Gün içinde yemek uyku oyun zamanlarının hep aynı olması çocuğun rutini öğrenmesine ve bu rutini benimseyerek uyum sağlamasına neden olur.
  • Küçük porsiyonlar ile besleyin. Bitirsin tekrar koyun. Tabağını bitirmek iyi hissetmesine sebep olacaktır.
  • Zaman zaman açık havada piknik tarzında beslemek hepinize iyi gelecek, değişiklik olacaktır.
  • Yemek alışverişi yaparken, yemek hazırlarken Küçük Elmanızı da olaya dahil edin ve ondan yardım isteyin. Yemek tabağı dışında yiyecekleri keşfetmek ona ilginç gelecek ve nihayette tabağına koyulduğunda yemek konusunda daha iştahlı olacaktır.

Yemeği reddeden çocukların bu itirazı sürekli olmaz. Şimdi yemediği bir gıdayı bir süre sonra yiyebilir. Siz çocuğunuzun önüne koymaya devem edin. Bir süre sonra alışacaktır. Çok ciddi reddedilen gıdalar bir süre verilmediğinde, 1-2 ay sonra tekrar denendiğinde, çocuğun o gıdayı severek yemesi mümkündür. Bir öğünde bir yemek reddedildiğinde, başka bir yemek sunmak doğru değildir. Bir öğünde yiyeceğini düşündüğünüz şeyi çıkarmak, yemezse kaldırmak ve bir sonraki öğün aç olmasına çalışmak uygun olur. Yemedi diye başka şeyler sunmak, bir süre sonra yeniden sunmak, yesin diye uzunca süre peşinde gezmek o öğünün süresini uzatacak ve bir sonraki öğünde tok olmasına sebep olacaktır.

Tüm bunlara rağmen çocuğunuz iştahsız ise, gerçekten çocuğunuzun ne yediğini yazın ve doktorunuza danışın. Belki de size yetersiz gelen çocuğunuz için yeterlidir. Yediği az gıdanın konsantre olmasına, içeriğinin güçlü olmasına, az miktar ile çok şey vermeye çalışın. Bunun için doktorunuzdan danışmanlık alın. Çabuk ve kolay yemekleri, çocukların tercih ettiği yemekleri bulmaya çalışın. Hala küçük Elma iştahsız ise bir check up ve sağık kontrolü için doktorunuza başvurun.

Dengeli ve sağlıklı beslenmek için mümkün olduğunca şekersiz ve tuzsuz olmasına dikkat etmeliyiz. Herkes için sağlıksız olan paketli hazır ürünlerden, kızartmalardan, margarinlerden, bol karbonhidratlı atıştırmalık kek, börek gibi şeylerden uzak kalmalıdır. 2 yaştan sonra alınan kilolar ileri yaşlarda kilolu olmaya sebep olur. O nedenle 2 yaştan sonra yağ kısıtlaması yapmak uygun olur.

Bu yaş:

  • Gelişiminin değerlendirilmesi, sağlık kontrolleri ve bu aya uygun tavsiyeler için doktorunuzu ziyaret etmeyi ihmal etmeyin.
  • 24 ay/2 yaş ta Hepatit A aşısının 2. dozu yapılacaktır. Bu aşı genelde reaksiyonlu bir aşı değildir. Pek fazla rahatsız etmez ama yine de aşı reaksiyonları yönünden izlemek gerekir.
  • Kan değerleri kontrol edilerek Kan sayımı, Demir, D vitamini ve vitamin destekleri hakkında karar vermek, gerekirse kolesterol şeker düzeylerine bakmak gerekir.
  • Doktorunuzdan bu yaşta uyku/ yemek/ tuvalet terbiyesi konusunda görüş almayı unutmayın.
  • Yemediği bir besin grubu var mı?
  • Küçük Elmanın dişlerinin önemli bir bölümü çıktı. Diş bakımını ihmal etmeyin.
  • Doktorunuzun önerilerine göre vitamin, balık yağı, çinko, gibi takviyeleri planlayın.
  • Artık yürüme rahatladı, dengesini buldu. Yürüme bozukluğu, içe basma, dışa basma, bacakta eğrilik var mı dikkatli olun ve çocuk doktorunuzun önerisine göre ortopedik muayene yapılabilir.
  • Bundan sonraki aşı uygulamaları hakkında bilgi alın. Eksik aşısı kaldı mı?

OYUNLAR:

  • Saklambaç, Kovalamaca
  • Arabalar, bebekler
  • Zıt kavramlar
  • Sembolik oyunlar
  • Üzerine binilen oyuncaklar
  • Müzikli düğmeli oyuncaklar
  • Renkli kitaplar, Kitap okuma (uyku öncesi 5-10 dak.)
  • Resim yapma
  • Oyun hamuru
  • Doğa keşifleri
  • Ev işlerine yardım, sorumluluk verme
  • Yap boz (4-5 parçalı)

Oyun  arkadaşı ile birlikte olmayı, mekanı diğer çocuklarla paylaşmayı tercih eder. Paylaşmayı bilmez, Birlikte oynamaz. Nazının geçebileceği kendisinden büyük çocukları tercih eder.

Not: Her bebeğin gelişimi farklıdır. Her biri başka bir alanda ileri olabilir. Bebeğinizi asla diğer bebeklerle karşılaştırmayın. Ayına uygun gelişmediğini düşündüğünüzde doktorunuza danışın.